SEEA (System of Environmental-Economic Accounting) нь байгаль орчны нөөц, экосистемийн үйлчилгээ болон эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг нэгтгэн тооцоолох олон улсын стандарт систем юм.
Энэ систем нь засгийн газар, бизнес болон судлаачдад байгаль орчны мэдээллийг эдийн засгийн үзүүлэлттэй холбон ойлгоход тусалдаг. Ингэснээр байгаль орчны нөөцийг үр ашигтай ашиглах, тогтвортой хөгжилд дэмжлэг үзүүлэх боломжтой.
Доорх зураг нь SEEA-ийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн харилцан хамаарлыг харуулж байна:
Энэхүү бүтэц нь байгаль орчны болон эдийн засгийн мэдээллийг нэгтгэн ойлгоход тусалдаг бөгөөд улс орнуудын тогтвортой хөгжлийн бодлого боловсруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
1. Үндэсний статистикийн газрууд: Үндэсний түвшинд албан ёсны тоон мэдээ гаргахад SEEA-г ашигладаг. Байгаль орчны нөөц, экосистемийн үйлчилгээ, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг нэгтгэж, улс орны хөгжлийн бодлогын үндсэн мэдээллийг гаргахад тусална. Жишээ: Монгол Улсын Үндэсний Статистикийн Газар.
2. Сангийн яам, Байгаль орчны яам: Төсөв, нөөцийн менежмент, уялдаатай бодлого боловсруулахад SEEA-ийн өгөгдлийг ашиглана. Байгаль орчны нөөцийн ашиглалт, үйлдвэрлэл, эрсдэл, эдийн засгийн үр ашгийг тооцоолоход чухал. Жишээ: Сангийн яам, Байгаль орчны яам.
3. Олон улсын байгууллагууд: НҮБ, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк болон бусад олон улсын донорууд судалгаа, дэмжлэг, төслийн үнэлгээ хийхэд SEEA-г ашигладаг. Улс орнуудын байгаль орчны болон эдийн засгийн үзүүлэлтийг харьцуулахад тустай. Жишээ: UN Statistics Division, World Bank, ADB.
4. Академи, судалгааны байгууллагууд, шинжлэх ухааны төвүүд: Судалгаа, кейс судалгаа, арга зүйн сайжруулалт хийхэд SEEA-г ашиглана. Байгаль орчны эдийн засаг, нөөцийн менежмент, тогтвортой хөгжлийн судалгаанд үндэс болдог өгөгдлүүдийг гаргана. Жишээ: Их сургууль, судалгааны институтууд.
1. Бодлого, тусгай хөтөлбөрт шинжлэх ухаанч суурь тавих: Уул уурхай, хөдөө аж ахуй, усны менежмент зэрэг салбаруудад нөөцийн үнэлгээ оруулснаар илүү үр ашигтай шийдвэр гаргана.
2. Нөөцийн ашиглалт ба байгаль орчны эрсдэлийг тооцох:Байгаль орчны доройтлын эдийн засгийн өртгийг тооцсоноор урт хугацааны төлөвлөлт сайжирна.
3.Ногоон санхүүжилт, нүүрстөрөгчийн бүртгэлтэй уялдах Уур амьсгалын бодлого, карбон бүртгэл (carbon registry) хөгжүүлэхэд шаардлагатай өгөгдлийг нийлүүлнэ.
4.Жишээ: аялал жуулчлал ба экосистемийн үйлчилгээХөвсгөл, Тэрэлж зэрэг бүсийн жуулчлалын ашиг тус болон экосистемийн үнэ цэнийг хэмжиж, тогтвортой менежмент хийх боломж.
1. Судалгаа ба бэлэн байдлын үнэлгээ — Одоогийн өгөгдөл, мэргэжилтнүүд, мэдээллийн нөөцийг тодорхойлох.
2. Өгөгдлийн эх үүсвэрийг стандартчлах — Статистик, гео-мэдээлэл (GIS), орон нутгийн хэмжээнд цуглуулах протокол боловсруулах.
3. Багаар сургах, институцийн чадамж нэмэгдүүлэх — ҮСЗГ, Байгаль орчны яам, Сумдын төлөөлөлд сургалт.
4. Пилот төслийг хэрэгжүүлэх — Нэг аймаг/сайн жишээ бүс дээр туршиж, үр дүнг үндэслэн өргөжүүлэх.
5. Нарийвчилсан тайлагнал, интеграцчилал — Үндэсний тоон данстай холбож, бодлого шийдвэрт ашиглах.
1. Гео-мэдээллийн систем (GIS) ба алсын хараа (remote sensing) өгөгдөл
2. Үндэсний статистикийн тайлан, аж үйлдвэрийн бүртгэл
3. Байгаль орчны мониторингийн өгөгдөл (ус, хөрс, агаар)
4. Модулчилсан саналууд: Excel/CSV, PostGIS, R/Python анализ